ฉอปายมุขาทิวณฺณนา

[247] ปูเว ภาชเน ปกฺขิปิตฺวา ตชฺชํ อุทกํ ทตฺวา มทฺทิตฺวา กตา ปูวสุราฯ เอวํ เสสสุราปิฯ กิณฺณาติ ปน ตสฺสา สุราย พีชํ วุจฺจติ, เย ‘‘สุราโมทกา’’ ติปิ วุจฺจนฺติ, เต ปกฺขิปิตฺวา กตา กิณฺณปกฺขิตฺตาฯ หรีตกีสาสปาทินานาสมฺภาเรหิ สํโยชิตา สมฺภารสํยุตฺตาฯ มธุกตาลนาฬิเกราทิปุปฺผรโส จิรปาริวาสิโก ปุปฺผาสโวฯ ปนสาทิผลรโส ผลาสโวฯ มุทฺทิการโส มธฺวาสโวฯ อุจฺฉุรโส คุฬาสโวฯ หรีตกามลกกฏุกภณฺฑาทินานาสมฺภารานํ รโส จิรปาริวาสิโก สมฺภารสํยุตฺโตฯ ตํ สพฺพมฺปีติ ตํ สพฺพํ ทสวิธมฺปิฯ มทกรณวเสน มชฺชํ ปิวนฺตํ มทยตีติ กตฺวาฯ สุราเมรยมชฺเช ปมาทฏฺฐานํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํฯ อนุ อนุ โยโคติ ปุนปฺปุนํ ตํสมงฺคิตาฯ เตนาห ‘‘ปุนปฺปุนํ กรณ’’นฺติ, อปราปรํ ปวตฺตนนฺติ อตฺโถฯ อุปฺปนฺนา เจว โภคา ปริหายนฺติ ปานพฺยสเนน พฺยสนกรณโตฯ อนุปฺปนฺนา จ นุปฺปชฺชนฺติ ปมตฺตสฺส กมฺมนฺเตสุ ญายกรณาภาวโตฯ โภคานนฺติ ภุญฺชิตพฺพฏฺเฐน ‘‘โภคา’’ติ ลทฺธนามานํ กามคุณานํฯ อปายมุข-สทฺทสฺส อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโต เอวฯ อเวลายาติ อยุตฺตเวลายฯ ยทา วิจรโต อตฺถรกฺขาทโย น โหนฺติฯ วิสิขาสุ จริยาติ รจฺฉาสุ วิจรณํฯ

สมชฺชา วุจฺจติ มโห, ยตฺถ นจฺจานิปิ ปโยชียนฺติ, เตสํ ทสฺสนาทิอตฺถํ ตตฺถ อภิรติวเสน จรณํ อุปคมนํ สมชฺชาภิจรณํฯ นจฺจาทิทสฺสนวเสนาติ นจฺจาทีนํ ทสฺสนาทิวเสนาติ อาทิสทฺทโลโป ทฏฺฐพฺโพ, ทสฺสเนน วา สวนมฺปิ คหิตํ วิรูเปกเสสนเยนฯ อาโลจนสภาวตาย วา ปญฺจวิญฺญาณานํ สวนกิริยายปิ ทสฺสนสงฺเขปสมฺภวโต ‘‘ทสฺสนวเสน’’ อิจฺเจว วุตฺตํฯ อิธ จิตฺตาลสิยตา อการณนฺติ ‘‘กายาลสิยตา’’ติ วุตฺตํฯ ยุตฺตปฺปยุตฺตตาติ ตปฺปสุตตา อติเรกตรตายฯ

สุราเมรยสฺส ฉอาทีนวาทิวณฺณนา

[248] สยํ ทฏฺฐพฺพนฺติ สนฺทิฏฺฐํฯ สนฺทิฏฺฐเมว สนฺทิฏฺฐิกํ, ธนชานิสทฺทาเปกฺขาย ปน อิตฺถิลิงฺควเสน นิทฺเทโส, ทิฏฺฐธมฺมิกาติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘อิธโลกภาวินี’’ติฯ สมํ, สมฺมา ปสฺสิตพฺพาติ วา สนฺทิฏฺฐิกา, ปานสมกาลภาวินีติ อตฺโถฯ กลหปฺปวฑฺฒนี มิตฺตสฺส กลเห อนาทีนวทสฺสิภาวโตฯ เขตฺตํ อุปฺปตฺติฏฺฐานภาวโตฯ อายตนนฺติ วา การณํ, อากโร วาติ อตฺโถฯ ปรโลเก อกิตฺติํ ปาปุณนฺติ อกิตฺติสํวตฺตนิยสฺส กมฺมสฺส ปสวนโตฯ โกปีนํ วา ปากฏภาเวน อกตฺตพฺพรหสฺสกมฺมํฯ สุรามทมตฺตา จ ปุพฺเพ อตฺตนา กตํ ตาทิสํ กมฺมํ อมตฺตกาเล ฉาเทนฺตา วิจริตฺวา มตฺตกาเล ปจฺจตฺถิกานมฺปิ วิวรนฺติ ปากฏํ กโรนฺติ, เตน เตสํ สา สุรา ตสฺส โกปีนสฺส นิทํสนโต ‘‘โกปีนนิทํสนี’’ติ วุจฺจตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ กมฺมสฺสกตาปญฺญนฺติ นิทสฺสนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ยํ กิญฺจิ โลกิยํ ปญฺญํ ทุพฺพลํ กโรติเยวา’’ติ หิ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ตถา หิ พฺยติเรกมุเขน ตมตฺถํ ปติฏฺฐเปตุํ ‘‘มคฺคปญฺญํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อนฺโตมุขเมว น ปวิสตี’’ติ อิมินา สุราย มคฺคปญฺญาทุพฺพลกรณสฺส ทุรสมุสฺสาริตภาวมาห ฯ นนุ เจวํ สุราย ตสฺสา ปญฺญาย ทุพฺพลีกรเณ สามตฺถิยวิฆาโต อโจทิโต โหติ อริยานํ อนุปฺปโยคสฺเสว โจทิตตฺตาติ? นยิทํ เอวํ อุปโยโคปิ นาม สทา เตสํ นตฺถิ, กุโต กิจฺจกรณนฺติ อิมสฺส อตฺถสฺส วุตฺตตฺตาฯ อถ ปน อฏฺฐานปริกปฺปวเสนสฺสา กทาจิ สิยา อุปโยโค, ตถาปิ โส ตสฺสา ทุพฺพลิยํ อีสกมฺปิ กาตุํ นาลเมว สมฺมเทว ปฏิปกฺขทูรีภาเวน สุปฺปติฏฺฐิตภาวโตฯ เตนาห ‘‘มคฺคปญฺญํ ปน ทุพฺพลํ กาตุํ น สกฺโกตี’’ติฯ มคฺคสีเสน เจตฺถ อริยานํ สพฺพสฺสาปิ โลกิยโลกุตฺตราย ปญฺญาย ทุพฺพลภาวาปาทาเน อสมตฺถตา ทสฺสิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปชฺชติ เอเตน ผลนฺติ ปทํ, การณํฯ

[249] อตฺตาปิสฺส อกาลจาริสฺส อคุตฺโต สรสโต อรกฺขิโต อุปกฺกมโตปิ ปริวชฺชนียานํ อปริวชฺชนโตฯ เตนาห ‘‘อเวลาย จรนฺโต หี’’ติอาทิฯ กณฺฏกาทีนิปีติ ปิ-สทฺเทน โสพฺภาทิเก สงฺคณฺหาติฯ เวริโนปีติ ปิ-สทฺเทน โจราทิกา สงฺคยฺหนฺติฯ ปุตฺตทาราติ เอตฺถ ปุตฺตคฺคหเณน ปุตฺตีปิ คหิตาติ อาห ‘‘ปุตฺตธีตโร’’ติฯ พหิ ปตฺถนนฺติ กามปตฺถนาวเสน อนฺโตเคหสฺสิตโต นิพทฺธวตฺถุโต พหิทฺธา ปตฺถนํ กตฺวาฯ อญฺเญหิ กตปาปกมฺเมสูติ ปเรหิ กตาสุ ปาปกิริยาสุฯ สงฺกิตพฺโพ โหติ อกาเล ตตฺถ ตตฺถ จรณโตฯ รุหติ ยสฺมิํ ปเทเส โจริกา ปวตฺตา, ตตฺถ ปเรหิ ทิฏฺฐตฺตาฯ วตฺตุํ น สกฺกาติ ‘‘เอตฺตกํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ โทมนสฺส’’นฺติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วตฺตุํ น สกฺกาฯ ตํ สพฺพมฺปิ วิกาลจาริมฺหิ ปุคฺคเล อาหริตพฺพํ ตสฺส อุปริ ปกฺขิปิตพฺพํ โหติฯ กถํ? อญฺญสฺมิํ ปุคฺคเล ตถารูเป อาสงฺกิตพฺเพ อสติฯ อิตีติ เอวํฯ โสติ วิกาลจารีฯ ปุรกฺขโต ปุรโต อตฺตโน อุปริ อาสงฺกนฺเต กตฺวา จรติฯ

[250] นฏนาฏกาทินจฺจนฺติ นเฏหิ นาฏเกหิ นจฺจิตพฺพนาฏกาทินจฺจวิธิฯ อาทิ-สทฺเทน อวสิฏฺฐํ สพฺพํ สงฺคณฺหาติฯ ‘‘ตตฺถ คนฺตพฺพํ โหตี’’ติ วตฺวา ตตฺถสฺส คมเนน ยถา อนุปฺปนฺนานํ โภคานํ อนุปฺปาโท, อุปฺปนฺนานญฺจ วินาโส โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ